doğalgaz nasıl yaptırılır ?

Doğalgazın Özellikleri 

Doğalgaz renksiz, kokusuz ve zehirli olmayan bir gazdır. Ticari kullanıma arz edilen doğalgazda genellikle % 80-95 metan (CH4) , % 5-10 etan (C4 H10) ve propan (C3 H8) gibi hidrokarbonlar mevcuttur. Geri kalan yüzde ise genellikle azot (N2), karbondioksit (CO2), hidrojensülfür (H2S) ile helium (He) gazlarından oluşmaktadır. Doğalgazın alt ısıl değeri 30 – 45 MJ/Nm³, havaya göre yoğunluğu 0.58 – 0.79 (Hava=1.0) arasındadır. Doğalgaz mavi alevle yanar ve hava ile belirli oranda karıştığında patlama özelliği vardır (% 5-15 arasında). Doğalgaz içinde yanmayan madde bulunmadığı için tümü yanar, hava ile çok iyi karışabildiğinden hava fazlalık katsayısı bir civarındadır. Yanmamış yakacak kaybı yoktur. Baca kaybı ise diğer yakacaklara göre çok azdır. Eğer doğalgaz rezervinde kükürt var ise, üretilen gazda da Hidrojensülfür görülür. Bu bileşenin dağıtım şebekesinde ve kullanım yerlerinde meydana getireceği korozyonu önlemek amacıyla doğalgaz şebekeye verilmeden önce genellikle temizlenir.
Doğalgazın bazı özellikleri :
1.    Doğalgaz zehirsizdir.
2.    Belirli oranda hava ile karışması sonucunda patlar.
3.    Doğalgaz havadan hafiftir.
4.    Doğalgaz kuru bir gazdır.
5.    Doğalgaz ısıl değeri, ortalama 35,860 MJ/m3 ‘tür.
6.    Çevreyi kirletmeyen bir gazdır.
7.    Yakılması için ön hazırlama ve depolama gerekmez.
8.    Otomatik kontrole uygundur.
9.    Doğalgaz kazanları yüksek verimlidir.
10.    EKONOMİKTİR…
Doğalgazın yanma özellikleri :
1.    Doğalgaz kömür ve fuel oille karşılaştırıldığında yanma özellikleri açısından mükemmel bir gazdır.
2.    Birim kütle başına ısıl değeri diğerlerinden çok yüksektir.
3.    Yanması için gerekli zaman kısadır.
4.    Küçük kazanlarda da yakılabilir.ocak sıcaklığı yüksektir.
5.    Su buharı oranı çok yüksektir.
6.    Gerekli hava fazlalığı azdır.
1.2 GÜNÜMÜZDE DOĞALGAZ

Günümüzde doğalgaz yakacak ve hammadde olarak çeşitli alanlarda kullanılabilmektedir. Yakacak olarak,termik santrallarda elektrik enerjisi üretimi için, endüstri kuruluşlarında ısıtma, kurutma, pişirme ısıl işlem fırınlarında, kaynak işlemleri ve buhar üretimi için; konut ve işyerlerinde ise sıcak su, pişirme, kurutma, ısıtma ve soğutma işlemleri için doğrudan doğruya kullanılabilir. Doğal gazın bileşiminde bulunan hidrokarbonlar sebebiyle, sanayide amonyak, metanol, hidrojen ve petrokimya ürünlerinin sentezinde, mürekkep, zamk, sentetik lastik, fotoğraf filmi, deterjan, boya, dinamit, plastik,antifriz ve gübre gibi maddelerin üretiminde doğalgaz doğrudan hammadde olarak kullanılır. Bugün dünyadaki metanol üretiminin % 70’i doğalgaz ile sağlanmaktadır. Diğer taraftan özellikle A.B.D’deki Kansas, New Mexico, Oklohama, Texas ve Utah’daki kuyulardan çıkarılan doğalgaz içinde %2 ile 7 helium bulunması sebebiyle, buralardan elde edilen doğalgaz helium üretiminin ana kaynağını oluşturmaktadır.
1996 yılı itibariyle dünya doğalgaz rezervi 142 trilyon m³ olarak tahmin edilmekte ve en büyük rezerv % 42 ile Bağımsız Devletler Topluluğu’nda (% 90 Rusya Federasyonu, % 10 Türkmenistan) bulunmaktadır. Bu ülkeyi İran(% 13), A.B.D (% 15), Katar (% 4), Cezayir (% 3), Norveç, Hollanda, Suudi Arabistan, Nijerya, Venezuella, Endonezya, Mısır, Kanada, Meksika ve İngiltere izlemektedir.
Günümüzde doğalgaz, boru hatlarıyla gaz olarak veya sıvılaştırılmış olarak (LNG) denizyolu ile nakledilerek kullanıcılara ulaştırılabilmektedir.1960’lı yıllardan itibaren birçok ülkede yaygın olarak kullanıma sunulan doğalgaz tüketimi Avrupa’da 1996 yılında 470 milyar m³ olarak gerçekleşmiştir. (Türkiye’de 1996 tüketimi 7,9 milyar m³’dür). Toplam enerji tüketiminin % 20’sini teşkil eden bu rakamın, 2010 yılında 650 milyar m³ ile %35’e ulaşması beklenmektedir.
Ülkemizde Trakya ve Mardin Çamurlu’da yaklaşık 14-15 milyar m³ doğalgaz rezervi mevcuttur. Rusya’dan doğalgaz ithali öncesi Hamitabat doğalgazı bazı sanayi tesislerinde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle büyük şehirlerdeki hava kirliliğini önlemek ve sanayide doğalgazın avantajlarından yararlanmak amacıyla kapsamlı çalışmalara 1980’li yılların başında başlanmıştır.
Sovyetler Birliği ile 18 Eylül 1984 tarihinde imzalanan, 25 yıl süreli doğalgaz sevkiyatına ait anlaşmaya göre ticari anlaşmanın yapılması görev ve yetkisi BOTAŞ ve SOYUZGAZ EXPORT’a verilmiştir. 14 Şubat 1986 tarihinde de bahse konu iki şirket arasında 25 yıl süreli ticari anlaşma imzalanmıştır.
İthal doğalgaz ilk olarak Haziran 1987’de TEK Hamitabat Kombine Çevrim Santralında kullanılmaya başlanmıştır. Bunu Temmuz 1988’de İGSAŞ’da hammadde olarak (gübre üretiminde), Ağustos 1988’de Ambarlı Kombine Çevrim Santralında elektrik üretimi için kullanımlar takip etmiş ve 1988’in sonlarında Ankara’da konut sektöründe kullanıma başlanmıştır. Gaz arzının sürekliliğini ve güvenirliliğini sağlamak için, arz kaynaklarını çeşitlendirme çalışmaları çerçevesinde ise Cezayir ile sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) alımı amacıyla 14 Nisan 1988 tarihinde 20 yıl süreli bir anlaşma imzalanmıştır.

Bina İçi Doğalgaz Tesisatı 
1 DOĞALGAZ BORU HATLARI :
Botaş tarafından yaklaşık 70 bar basınçta çelik boru hatlarıyla taşınan doğalgaz; Bulgaristan sınırında Malkoçlar’dan başlayarak Hamitabat – Ambarlı güzergahını izlemiş Marmara Denizi’ni önce Ambarlı – Pendik arasında geçip, daha sonra Pendik – İzmit üzerinden Muallim mevkiine ulaşmış, İzmit Körfezi’ni Muallim – Hersek bağlantısı ile geçip, Gemlik – Bursa, Bozüyük – Eskişehir üzerinden Ankara’ya varan 842 km’lik bir yol katetmiştir, Ayrıca mevcut boru hattı, İzmit-Köseköy-Düzce üzerinden Karadeniz Ereğlisi’ne, diğer bir hat ile Bursa-Karacabey üzerinden Çan’a ulaştırılmıştır.
Şehir girişlerinde bulunan RMS istasyonlarında basıncı 19-20 bar’a düşürülen doğalgaz PE kaplı çelik borularla bölge regülatörlerine kadar gelmekte, buradan ise 4 bar’a düşürülerek dağıtım hatlarıyla bina önlerine kadar ulaşmaktadır.Şehiriçi dağıtımlarında halen 5 il’de kullanılan doğalgazda değişik teknolojiler kullanılmıştır. Doğalgaz boru hatlarının yapımı için,
Ankara’da ; danışman firma British Gas, müteahhit İngiliz AMEC firması ile Türk Kutlutaş Ortak girişimi,
İstanbul’da ; danışman firma Fransız Sofregas müteahhit Fransız SAE firması ile Türk Alarko Ortak Girişimi,
Bursa’da ; danışman firma İtalgaz, Bonatti kreditör, Alarko mühendislik hizmetleri ve malzeme temini, Akfen yapımcı müteahhit,
Eskişehir’de ; Botaş’ın öz kaynakları ile finanse ettiği yatırımla, müteahhit olarak Epsilon Firması,
İzmit’te ise ; bir belediye kuruluşu olan İZGAZ, Yap-İşlet-Devret sistemiyle, Fransız SAE-Sofregas Ortak Girişimi, görevlendirilmiştir.
Ayrıca ; Ankara projesinde başlangıçta esas olarak mevcut havagazı şebekesinin rehabilitasyonu ve takviyesi esas alınmıştır. İstanbul’da ise mevcut havagazı şebekesinin rantabl olmadığı mazeretiyle ıslahından vazgeçilmiş ve tamamen yeni dağıtım şebekesi inşası esas alınmıştır. Bursa, Eskişehir ve İzmit’te de yeni şebeke inşası ile boru hatları tesis edilmiştir.
Bu sebeple Ankara’da dağıtım hatları 75-100 mbar iken (yeni hatlar hariç), diğer illerde 4 bar basınçla çalışmaktadır ve PE borulardan oluşmaktadır. Yürürlükte olan ve 2.2.1990 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 397 sayılı KHK’ye göre: “Bundan böyle kentsel doğalgaz yatırımları sadece BOTAŞ tarafından gerçekleştirilecek ve kurulacak sistemlerin işletmesi, BOTAŞ, belediye, özel ve tüzel kişilerin ortak olacağı şirketlerce yapılacaktır” denmektedir.

2 DOĞALGAZ DAĞITIM ŞEBEKELERİNDE İŞLETME BASINÇLARI :  
Gaz dağıtım şebekeleri işletme basınçlarına göre aşağıdaki kategorilere ayrılır.
Düşük basınç – 100 mbar’a kadar,
Orta basınç – 4 bar’a kadar
Ara basınç – 5-19 bar
Yüksek basınç – 20-70 bar
Yukarıda da bahsedildiği gibi Ankara’da dağıtım hatları düşük basınç (yeni hatlar hariç) diğer iller’de orta basınç’ta çalışmaktadır. Binalara çekilen servis hattı ise PE boru olup, 4 bar basınçta çalışmaktadır. Bina dışına yerleştirilen regülatörlerde ise bu basınç ihtiyaca göre 21 mbar (düşük basınç) veya 300 mbar’a (orta basınç) düşürülerek kullanıma sunulmaktadır. Bina regülatörlerine kadar olan boru hatlarının yapımı BOTAŞ veya Yerel Gaz Kuruluşları’na aittir. Çelik boru kullanılan ana şebeke borularını korozyondan korumak için Katodik Koruma Metodu (TS 5141) uygulanır. Bu metodun temeli boruyu, toprağa göre negatif hale getirilecek bir güç kaynağı veya boru boyunca negatif magnezyum anotlar yerleştirme esasına dayanır. Katodik koruma kontrol noktaları kolayca ulaşılabilen yerlere konur. Dış sargıda hasar meydana geldiğinde boru hattı karada gömülü ise dolgu toprağının, denizaltında ise deniz suyunun etkisiyle, çelik boruların dış yüzeyinde gittikçe yayılan bir korozyon oluşmaktadır. Sargı malzemesinde meydana gelen bozulmaları (kaplamanın bozularak borudan ayrılması ve termal aşınmalar dahil) ve toprağa gömülü borularda zemin gerilimleri (soil stress) boru kaplama hasarlarının büyük kısmını oluşturmaktadır. İşte bunun için katodik koruma yapılır. Ancak özellikle yüksek dielektrik sabitini haiz kaplamalarda katodik korumada istenilen seviyeye ulaşmakta güçlüklerle karşılaşılmaktadır.

2.3 ANA EMNİYET VANASI :
Bir binaya verilen gazı tamamen kesebilmek üzere bağlantı hattı sonuna konulan küresel tipte bir gaz kapatma vanasıdır.

2.4 BASINÇ REGÜLATÖRÜ :
Şebeke gaz basıncının gaz tüketim cihazlarının kullanma basıncına indirilmesine yarayan bir regülatör, bina iç tesisat boru hattının girişine yerleştirilmelidir. Ancak basınç regülatörünün, bina iç tesisat boru hattı girişine yerleştirilmesi her sistemde şart değildir. Orta basınçlı sistem olarak adlandırılan 1-4 bar’lık şebeke gaz basıncının uyguladığı yerlerde bu tip uygulamalar olurken, 150-40 mbar’lık alçak basınç sistemlerinde, regülatörün bina iç tesisat boru hattı girişine konulması yerine, apartmanlarda her dairenin girişine konulacak gaz sayaçlarına yerleştirilmesi de mümkündür.

2.5 KOLON VE İÇ TESİSATLAR : 
Binalara döşenecek boru cinsleri çelik veya bakır borular olmalıdır. Apartmanlarda katlara gaz taşıyan düşey ya da yatay kolon hatlarında mukavemetlerinden ötürü çelik borular kullanılmaktadır. Çelik boruların bağlantı biçimleri gaz basıncına ve boru çapına bağlı olarak değişmektedir. Bu kriterlere göre sert lehimli manşonlu, kaynaklı veya flanşlı bağlantılardan hangisinin kullanılacağına karar verilmelidir. Konut içi tesisatta kullanılacak bakır borular, döşeme altından, iç tesisat boruları tabii olarak havalandırılan koruyucu borular içine döşenmelidir. Bakır boruların eklemeleri soketli veya vidalı olmalıdır. Bina iç tesisatlarında boru çaplarının hesaplanması TS 6565 ve TS 7363’e göre yapılacaktır.

2.6  MANUEL VANA :
Apartmanlarda her dairenin gaz sayacından ve gaz cihazlarından önce herhangi bir kontrol/kaçak durumunda gazı kesebilmek için küresel bir vana konmalıdır. (TS 9809)

2.7 GAZ SAYACI :
Bir abonenin belli bir zaman aralığında kullanacağı gaz tüketimi kaydetmeye yarayan sayaçlar, %2 hassasiyetle çalışabilecek nitelikte olmalıdır. Gaz sayacı, elektrik sayacı, buvat, zillere 15 cm’den yakın konumda bulunmamalıdır. Sayaçlar yapılarda konut içine konulmamalıdır. Ticari abonelerde yapı içine konulan sayaçların bulunduğu yerler, gıda maddeleri deposu, çöplük vb. kullanılmamalı ve yakınına patlayıcı ve parlayıcı madde konulmamalıdır. Sayaç sökülmesinde statik elektrikten korunmak için sayacın giriş çıkış boruları arasına iletken tel ile köprüleme yapılmalıdır. Sayaç bağlantılarında ön gerilme oluşturmayacak ve değişik tip sayaçların kullanımına imkan sağlayabilecek şekilde metalden, esnek bağlantı elemanları kullanılmalıdır. (TS 10878)

2.8 GAZ TÜKETİM CİHAZLARI :
Gaz tüketim cihazları;
Pişirme amaçlı
Su ısıtma /ısıtma/soğutma amaçlı olarak 2’ye ayrılır.
Pişirme amaçlı cihazlar ocaklar ve fırınlardır. Bu cihazlar ayrım hatlarına esnek borularla bağlanır.
Su ısıtma ve/veya ısıtma amaçlı cihazlar ise;
Şofben
Termosifon
D/G sobası veya şöminesi
Kat kaloriferi
Kombi
Merkezi ısıtma kazanlarıdır.
Bu cihazların montajı ve dönüşümü Yerel Gaz Kuruluşlarının “Doğalgaz İç Tesisat Yönetmeliği ve Dönüşüm Şartnameleri” ile ithalatçı /imalatçı firmaların “Montaj ve Dönüşüm Kuralları”na uygun olarak yapılmalıdır.

2.8.1 DOĞALGAZ KAZANLARI
Günümüzde ısıtma amacı ile kullanılan doğalgazlı sıcak su kazanlarını üçe ayırmak mümkündür.
1.    Standart kazanlar
2.    Düşük sıcaklık kazanları
3.    Yoğuşmalı kazanlar
Standart kazanlarda çalışma sıcaklıkları yüksektir. Kazan su sıcaklıkları 50 °C ‘nin altına indirilemez. Bu tür kazanların kullanma verimleri azdır. Tam yükte ve büyük kapasitelerde verim %89,1 verimine ulaşabilmektedir.
Sıcak su kazanlarında yıllık yakıt üretiminin ve çevreye verilen zararın en aza indirilmesi temel tasarım hedefleridir. Modern kazanlarda aranan bazı özellikler vardır. Bunlar ;
–      Düşük baca sıcaklığı
–      Aralıklı çalışma kaybının az olması
–      Düşük su sıcaklıkları ile çalışma
–      Yanma veriminin yüksek olması
–      Düşük emisyon değeridir.

2.8.2 GAZ BRÜLÖRLERİ
Gaz yakıt diğer yakıtlarla karşılaştırıldığında en kolay yakılan ve dolayısı ile en basit yapıya sahip olan yakıt tipidir. Doğalgaz brülörlerinin temel görevi yakıt ve havayı karıştırmak ve ateşlemektir. Ayrıca yanmanın kontrolü ve güvenlikle ilgili fonksiyonları da vardır. Gaz brülörleri iki ana gruba ayrılır. :
1. Üflemeli (Fanlı) gaz brülörleri
2. Üflemesiz (Atmosferik) gaz brülörleri
2.8.3 KANAL TİPİ HAVA ISITICI
Tamamen fabrikada monte ve test edilmiş ısıtma veya ısıtma/soğutma kombinasyonu amaçlı cihazlardır. Isıtma amaçlı sıcak hava, gaz yakıt yakılarak temin edilmektedir. Genellikle bodrum kata veya çatı arasına yerleştirilmektedir. Ancak dolap içine veya tesisat odasına da yerleştirilebilir.
Bu cihazlar mutlaka baca bağlantılı olmalı, temiz hava cihazın bulunduğu ortamdan temin edilirken, yanma ürünleri baca ile dış atmosfere atılmalıdır. Isıtma için kullanılacak hava iç ortamdan kanatlara emilir. Temiz dış hava ile belirli oranda karıştırılır ve ısıtıldıktan sonra besleme kanalları ile yine iç odalara gönderilir. Hava hareketi bir fanla sağlanır.

2.8.4 ÇATI TİPİ PAKET ISITICI + KLİMA ÜNTELERİ
Çatı tipi cihazlar tam olarak monte edilmiş ve fabrika testi yapılmış olarak sevk edilir. Bunlar genelde cihazın şantiyeye varmasından önce çatı üzerine monte edilmiştir.
Cihaz filtre, soğutucu ve ısıtıcı bölümlerinden oluşmaktadır. Tek fanla dış hava ve dönüş havası emilerek karıştırılmakta ve şartlandırıldıktan sonra kanal sistemine basılmaktadır. Soğutma DX olup, kompresör, kondenser ve soğutucu serpantin ünitenin kendi bünyesi içindedir. Isıtma elektrikle veya gaz yakıtlı hava ısıtıcı ile gerçekleştirilmektedir.

2.8.5 KOMBİ
Doğal gazlı kat kaloriferi uygulamalarında kullanılan ısı üretim cihazlarından biri de duvar tipi kombi cihazıdır. Duvar tipi şofben prensibi ile çalışan kombi cihazlarında hem ısıtma sıcak suyu hem de kullanma sıcak suyu birlikte üretilir. Cihazlar atmosferik brülörlü olup, ısıtma ve ısı değiştirgeci yüzeyleri paslanmaz çelik, bakır veya bronz malzemeden yapılabilmektedir. Şekil olarak şofbenlere benzer ve duvara asılarak monte edilir.
Bu cihazların avantajları:
a.            Alternatiflere göre ucuzdur.
b.            Hem ısıtma hem de kullanma suyu sağlamak aynı zamanda olasıdır.
c.            Duvara monte edildiği için az yer kaplar.
d.            Sirkülasyon pompası ve kapalı genleşme tankı üzerindedir.
Dezavantajları ise:
a.            Ömürlerinin 3-5 yıl gibi kısa olması.
b.            Servis ve yedek parça giderlerinin fazla olması.
c.            Kapasitelerinin sınırlı olması (genellikle 20,000 kcal/h )
d.            Verimlerinin daha düşük olması
e.            Otomatik kontrol sistemlerinin sınırlı olması.
f.             Tam güvenlik sistemine sahip olmaması
g.            2 kata kadar olan binalarda kombi cihaz daha pratik olabilir.
Sonuç olarak, duvar tipi şofben prensibi ile çalışan kombi cihazlar en fazla 2 veya 3 katlı yapılarda, kazan monte edilecek yeri olmayan 80-100 m2 daireler için dezavantajlarına rağmen pratik olmaktadır.
2.8.5.1 Kombi Cihazları Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
1.            Tam emniyet sistemine sahip olmalıdırlar. Tam emniyet sisteminin içinde;
a.     2 ya da 3 manyetik gaz ventili
b.    İyonizasyon alev kontrolü
c.     Düşük basınç kontrolü özellikle bulunmalıdır.
2.            Modülasyon: Kaliteli, ekonomik bir kombi, modülasyon kontrolü, yani su ve oda sıcaklığına göre alev boyunu ayarlayabilen tipte olmalıdır. Bu tür kombiler tasarruf ve konfor sağlar.
3.            Sıcak su eşanjörü: Klasik sıcak su eşanjörlerinin boyutları çok ufaktır. Bu cihazlarda eşanjörlerde çok çabuk kireçlenme olmaktadır. Ayrıca yüksek sıcaklık, korozyona sebep olmaktadır. Bu eşanjörlerin yerine serpatinli mini boyler kullanılan kombiler tercih edilmelidir.
4.            Modern bir kombi arızasını hata mesajlarıyla kullanıcı ve servise gösterebilmelidir.
5.            Mekanik kontrollü kombiler yerine, termostat kontrollü elektronik kombiler kullanılması, sistemin ihtiyaçlara çabuk cevap vermesi sebebiyle konfor ve ekonomi sağlayacaktır.
6.            Bacalı kombilerde, mutlaka baca sensörü kullanılmalıdır.
7.            Kombi cihazları tesisatta genelde en üst katta olduğu için kolay hava tahliyesi yapılabilecek çözümler tercih edilmelidir.
2.9 HAVALANDIRMA SİSTEMİ VE BACALAR:
Yanmış gaz bacalarını üç ana gruba ayırmak mümkündür. (TS 7363) (EK-1)
Adi bacalar
Müstakil (ferdi) bacalar
Ortak (şönt) bacalar
Adi bacalara doğalgaz cihazları bağlanmaz. Sadece tek birimin kullanımını sağlayan müstakil bacalar doğalgaz cihazlarının bağlanması için en uygun bacalardır. Ortak (şönt) bacalar; zeminden çatıya kadar yükselen ana baca ve buna bağlanan her birine ait branşmanlardan meydana gelen bacalardır. Bacalar dairesel veya dikdörtgen kesitli olabilir. Dikdörtgen kesitli bacalarda uzun kenar kısa kenarın en çok 1,5 katı olmalıdır. Metal kılıf geçirilmiş bacaların bulunduğu yapılar paratoner ile korunmalı ve metal bacalar topraklanmalıdır.
Doğalgaz yakılması sonucu oluşan baca gazının 1m³’ünde 154 gr. su buharı bulunmaktadır ve bu da yaklaşık baca gazının % 19’una tekabül eder. Duvarlar boyunca ısı kayıplarından dolayı yoğuşma meydana gelebilir. Yoğuşma meydana gelebilecek yerlerde baca dizaynı yoğuşan suyun kolayca dreneja gidebileceği şekilde olmalıdır. Bacada yoğuşan suyu drene edecek kondensasyon borusu korozyona uğramayan malzemeden yapılmalı, tercihan iç çap 25 mm’den küçük olmamalıdır. Çift yakıtlı tesisatlarda baca, yüksek kükürt içeren baca gazına göre dizayn edilmelidir. Bu tür tesisatlarda baca malzemesinin alüminize çelik, paslanmaz çelik, alüminyum, uygun şekilde korunmuş tuğla veya betondan seçilmesi tavsiye edilir.
Baca gazının daha sıcak ya da daha korozif olduğu veya her iki hali de içerdiği durumlarda aside dayanıklı çimento veya aside dayanıklı ateş tuğlası kullanılmalıdır. Merkezi ısıtma sistemlerinde bodrumdaki yer veya baca uygunsuzluğu olan binalarda kalorifer kazanı çatıya da monte edilebilmektedir. Gürültü seviyesi bakımından atmosferik kazanların çatıya montesi gerekmektedir. Kılıf geçirilen bacalarda mutlaka izolasyon yapılmalıdır. (alttan ve üstten). Eğer bodrum katındaki kalorifer daireleri için bina dışından baca yapılacaksa, bacanın soğumasını ve yoğuşmayı önlemek üzere mutlaka paslanmaz çelik veya alüminyumdan mamül çift cidarlı, arada izole maddesi olan bacalar kullanılır. Bu metal bacaların en alt kısmında izolasyona rağmen yoğuşmuş su buharını toplamak için paslanmaz çelikten drenaj sistemi yapılır. Cihaz atık gaz borusu (duman kanalı) üzerinden cihaz çıkışından itibaren boru çapının 2-3 katı mesafede atık gaz kontrolu için test deliği olmalı ve sızdırmazlığı sağlanmalıdır. Bireysel ve merkezi sistem kullanılan yerlerde cihazın monte edileceği yerde mutlaka TS 7363’e göre havalandırma yapılmalıdır.
2.10 EMNİYET SİSTEMLERİ :
Doğalgaz normalde kokusuzdur ancak sızıntı halinde fark edilebilmesi için kokulandırılır. Havaya göre yoğunluğu 0,.58-0,79 arasında olup (Hava=1) , havadan hafiftir. Bu sebeple kaçak halinde tavana doğru yükselir. Havadan hafif olması sebebiyle mevcut doğal yada cebri havalandırma ile LPG’ye kıyasla çok daha kolay tahliye edilebilir ve gaz kaçak kontrol sistemleri daha kolay ve ekonomik dizayn edilebilir. Doğalgaz zehirli değildir, ancak hava ile %5-15 oranında karıştığında patlama özelliğine sahiptir. Bu sebeple doğalgaz tesisatı ve cihazı bulunan yerlerde gaz alarm sistemlerinin kullanılması gerekmektedir.
Bir gaz alarm dedektörü ve sistemi şu ana elemanlardan oluşur.
Algılayıcı Sensör
Bu sensör sistemin en önemli elemanıdır. 2 tipi vardır.
Yarı iletken esaslı sensörler : Seçici özelliği yoktur. Her türlü yan oluşuma (duman, yemek buharı, alkol, amonyak v.b) karşı duyarlı olup, doğalgaz dışında da alarm vererek yanlış uyarılara sebep olurlar.
Katalitik esaslı sensörler: Bunlar yakma prensibi ile çalıştıklarından kesinlikle seçicidirler ve doğalgaz ya da LPG gibi hidrokarbon kökenli gazlar dışında hiçbir yan oluşuma karşı yanlış alarm vermezler.
b) Elektronik Değerlendirme / Gösterge/Kontrol panosu
Sesli/Işıklı Uyarı Düzenekleri
d) Otomatik Gaz Kesme Ventili
Gaz alarm sistemleri bu dört elemanın değişik kombinasyonlarında olabilir. Ancak bu tip sistemlerin kullanım gereksinimini ve hangi şartlarda kullanılacağını belirleyen herhangi bir düzenleme henüz ülkemizde mevcut değildir. Genel olarak bir kazanın gücü 140 KW’tan fazla ise veya kazan dairesinin tüm kapasitesi 1400 KW’tan fazla ise ya da kurulu kapasitenin kazan dairesi hacmine bölümü 1100 W/m³’den fazla ise gaz alarm cihazı kullanmak gerekir. Bu değer 2800 W/m³’ten büyük ise 2 cihaz kullanılmalıdır. Aşağıdaki hallerde ise kapasiteye bakılmaksızın mutlaka bir gaz alarm cihazı kullanılmalıdır;
Talebe yurdu, okul, hastane, tiyatro, sinema gibi insanların toplu halde bulundukları yerlerde,
Kazan dairesinin üstünde veya yanında bina varsa,
Aynı kazan dairesinde doğalgazla beraber katı yakıt veya sıvı yakıt kullanılıyor ise.
Konutlarda gaz alarm cihazının konumu doğru çalışma için çok önemlidir ve kontrol edeceği gazın cinsine göre değişmektedir. Doğalgaz için tavandan 20-30 cm aşağıya, LPG için tabandan 20-30 cm yukarıya yerleştirilmelidir. İlk yakma sırasında sızabilecek gazdan etkilenerek yanlış alarm vermesini önlemek için gaz alarm cihazları
Kombi ve kat kaloriferinden 1-2 metre,
Fırın ve ocaklardan 2-3 metre uzağa yerleştirilmelidir.

Boru Çapı Tayini 

Konutlardaki doğalgaz iç tesisatını projelendirmede yapının büyüklüğü önemli bir faktördür. Büyük yapılarda genellikle kalorifer kazanlarına giden tesisat ile yemek pişirme ve sıcak su ihtiyacı için döşenecek iç tesisat ayrılır. Kalorifer kazanlarında büyük ölçüde gaz tüketirli. Bu boru çaplarının büyük olmasını gerektirir.
Villa tipi küçük yapılarda bu tip ayrıma gerek yoktur. Bina tek bir regülatörden beslenecektir. Tek regülatörde çıkış basıncı 22,6 mbar değerindedir.
Boru içinde akış halinde, akışkanla cidar arasındaki sürtünme kayıpları ve yerel rahatsızlıklardan doğan özel kayıplar dolayısıyla boru giriş çıkışı arasında bir basınç farkı oluşur. Bu basınç farkı veya kaybı bir çok faktöre bağlı olmakla birlikte esas olarak hıza bağlıdır. Basınç kaybı hızın karesi ile doğru orantılı olarak artar. Boru çapları ne kadar küçük seçilirse akış o kadar da büyük olacak ve buna bağlı olarak basınç kaybı artacaktır.
Boru hesabının temelini, kullanabileceğimiz basınç farkı teşkil eder. Bu basınç farkı standartlarca veya sistem şartları tarafından belirlenir. Boru çapı bu farkı kullanabilecek şekilde hesaplanarak seçilmelidir.

3.1 İÇ TESİSAT BORU ÇAPI HESABI 
İç tesisat boru çapı hesabında farklı standartlar farklı yöntemler ortaya koymaktadır. Yöntemlerin farklılığı basitleştirici kabullerden kaynaklanmaktadır.
Basitleştirici kabullerin az olduğu, bu sebeplerle de biraz daha uzun ve yorucu yöntem Türk Standartları tarafından da kabul edilen TRGI Teknik Kurallarındaki Diferansiyel yöntemdir.
İç tesisat hesabı aşağıdaki adımlardan oluşur :
a.    Tesisat planında, boru tesisatı, tesisat bölümlerine (TB) ayrılır.
b.    Kritik devre seçilir.
c.     Her tesisat bölümü için maksimum gaz debisi ile hız hesaplanır.
Bu gaz debisi aşağıdaki formülle hesaplanır.
Burada ;  H : Ocaklar, Fırınlar
D : Şofbenler
R : Soba ve termosifonlar
U : Kombi cihazlar, kat kaloriferleri
d.    Basınç kayıpları hesabı
Bina içi tesisatta kabul edilebilir toplam basınç kaybı 2,8 mbar değerindedir. Bina girişindeki regülatör ile en sondaki cihaz arasında gazın akışı için kullanılacak olan bu basınç farkının, ΔPm  hatlar arasındaki dağılımı şöyledir.
Bina bağlantı hattı             ΔPm= 0,2 mbar
Dağıtım hattı                  ΔPm= 0,3 mbar
Düşey kolon hattı            ΔPm= 0,0 mbar
Sayaç bağlantı hattı          ΔPm= 0,8 mbar  (tüketim hattı)
Cihaz bağlantı hattı           ΔPm= 0,5 mbar
Sayaç                       ΔPm= 1,0 mbar
Bu dağılım çok daireli binalarda hesabın sistematik bir şekilde yapılabilmesi için ortaya konmuştur. Örneğin bir villa iç tesisatında böyle bir dağılıma gerek duyulmaksızın toplam basınç kaybını kullanacak şekilde boru çapı hesaplanır. Bina içi tesisatta gaz hız sınır değeri ise 6 m/s ‘dir. Bu değer hiçbir tesisat bölümünde aşılmamalıdır. Her tesisat bölümündeki toplam basınç kaybı, ΔP aşağıdaki denklemle ifade edilir.
ΔP = R.L + Z + ΔP
Bu denklemde ;
R= Özgül sürtünme kaybı , mbar/m
L= Boru boyu ,m
R.L. = Sürtünme basıncı kaybı , mbar
Z= Yerel basınç kaybı, mbar
ΔP= Yükseklik farkından doğan basınç kaybı veya kazancı , mbar
Boru hesabında ana kriter ; Her hatta meydana gelecek basınç kaybının, müsaade edilebilir basınç kaybından küçük olmasıdır.
İç tesisata ait hesaplar yapılırken aşağıdaki FÖY dikkate alınır.

HAT ADI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
TB Cihaz / Adet ∑V f 3 x 4 Vs L DN v R R x L ∑ξ Z ΔH ΔPh ΔP Kontrol
m3/h m3/h m3/h m m/s mbar/m mbar mbar m mbar mbar

3.2 GENEL HUSUSLAR
Tüm yurttaki gaz kullanımı ile ilgili her türlü mevzuatı düzenleyici, icra ve koordine edici “Ulusal Gaz Enstitüsü” kurulmalıdır.
Yerel gaz kuruluşlarının ve BOTAŞ’ın “İç Tesisat Yönetmeliği ve Dönüşüm Şartnameleri” hala farklılıklar içermekte olup, günün şartlarına göre revize edilip, Enerji Bakanlığı’nca yayınlanarak yürürlüğe konmalıdır.
Doğalgazın en uygun kullanımı halinde tehlikesiz olduğu, hava kirliliğine sebep olan en az emisyon değerlerine sahip olduğu ve gerek kullanım kolaylığı gerekse ekonomik oluşu tüm medya da sürekli olarak işlenmelidir. Ve tüketiciler doğal gaz kullanımına teşvik edilmelidir.
Binaların doğal gaza geçerken ilk kuruluş maliyeti olarak 6-8 daire kadar bireysel sistem, daha fazla daireli yapılarda ise merkezi sistem seçilmelidir.
Yeni yapılacak binalardaki kalorifer daireleri ve bacaların doğalgaza uygun şekilde yapılması için gerekli uygulamalara ivedilikle geçilmelidir.
Doğalgaz Tesisat ve Cihazlarında sigorta mutlaka zorunlu hale getirilmelidir.
Doğalgaz projesi yapan taahhütçü firma mühendislerinin proje onay yetkisini öncelikle Makine Mühendisleri Odasın’dan almalarını zorunlu hale getirecek düzenleme yapılmalıdır.
Binalarda Tesisata İlişkin (Bölüm IV)

4.1 BORULAR : 
Yer altına döşenen borular satıhtan 50 cm aşağıya döşenmeli alt ve üstüne kum yastıklanması yapılmalı, (10 ve 20 cm) çelik borular korozyona karşı (TS 2169’a uygun) korunması için tam olarak izole edilmelidir. İzolasyon % 50 bindirmeli sıcak veya soğuk sargı ile yapılmalıdır. Kaplama toprak seviyesinden çıktığı yerden itibaren en az 20 cm yukarıya devam etmelidir. Yer üstü borular ise sarı renkli yağlı boya ile boyanmalıdır. (Galvenizli boru kullanılmaz ise). İhtiyaç duyulan yerlerde katodik koruma yapılmalıdır.
Bina bağlantı hatları binaya, bina girişine yakın, yeterince aydınlatılmış, kuru, kendi kendine havalanabilen tehlike anında kolayca ulaşılabilecek bir yerden girmelidir. Buradaki gaz boru ve ana vanası hasara uğramayacak şekilde korunmuş olmalıdır.
Bina bağlantı ve kolon hatları bina dış duvarı ve döşemeden koruyucu borularla geçirilmelidir. Zemin üstüne çıkış ve bina içine giriş noktası arasında kalan kısımları korozyona ve mekanik darbelere karşı korunmuş olmalıdır. Koruyucu borunun iç çapı, gaz borusunun dış çapından en az 20 mm daha büyük olmalıdır. Koruyucu boru, bina dış duvarı içine sıkı ve tam sızdırmaz biçimde yerleştirilmeli ve duvarın her iki tarafından dışarı doğru en az 50 mm taşmalıdır. Koruyucu boru ile gaz borusu arası uygun macunla doldurularak tam sızdırmaz hale getirilmelidir.
Bina bağlantı hatları ile telefon, elektrik hatları ve sıcak, kızgın su boruları arasında en az 30 cm’lik bir açıklık olmalıdır.
Gaz boruları kendi amacı dışında (Elektrik, Topraklama hattı vb.) kesinlikle kullanılmamalıdır.
Sıva üstü hatları duvara çelik dübelle tutturulmalıdır.
Duvar içindeki kanallardan geçen hatlar kelepçelerle tespit edilmeli üstleri havalandırmaya uygun kapak ve ızgara ile örtülmelidir. (TS 7363)
Sıva altına kesinlikle doğal gaz tesisat borusu döşenmemelidir.
Yoğuşma, sızıntı ve terlemeden etkilenmemesi için diğer boruların üstünde uygun bir yere yerleştirilmelidir.
İç tesisat hatları; aydınlık, asansör boşluğu havalandırma, duman ve çöp bacaları ile davlumbaz içinden geçirilmemelidir.
Boru hattına girebilecek pislikleri temizlemek için yatay ve düşey hatların birleştiği en büyük kesitli ve en alt noktasına temizleme T parçası yerleştirilmelidir.
Rutubetli yerlere döşenen iç tesisat hatları korozyona karşı tam olarak korunmalıdır.
Gaz boru bağlantı elemanları ile yapılmış dişli bağlantılarda uygun plastik esaslı sızdırmazlık malzemeleri veya sızdırmazlık macunu ile birlikte keten kullanılmalıdır. (TS 10943, TS 10944) (Keten bezir yağı ile doyurulmuş olarak kullanılacaktır.) Ancak uzun vadeli emniyet açısından dişli bağlantıdan kaçınılmalıdır.
Kolon hatları kapıcı dairesi ve sığınak içerisinden geçirilemez.
80 mm ve üzerindeki borular kesinlikle kaynakla birleştirilecektir. 50 mm ve altındakiler oksijen, üzerindekilerde elektrik ark kaynağı yapılmalıdır.

4.2 SAYAÇLAR : 
Bina dışında bulunan doğalgaz sayaçlarının koruyucu kutuları standardlara uygun olmalıdır.
Sayaç vanalarının açma-kapama kolu olmalı ve kolayca ulaşılabilir olmalıdır.
Kalorifer kazanları için kullanılan sayaçlar kesinlikle kazan dairelerine yerleştirilmemelidir.
Açıktan döşenen iç tesisatlarda gaz sayaçları genellikle merdiven sahanlıklarında daire girişlerine yakın yerleştirilir. Ancak sayaçlar uzaktan okunabilecek ve değiştirilebilecek şekilde ve mekanik darbelere karşı korunmuş monte edilmelidir.

4.3 VANALAR :
Cihaz girişlerine mutlaka gazı kesici standartlara uygun emniyet vanası (küresel vana) konmalıdır.

4.4 CİHAZLAR :
Doğal gaz cihazlarının kapasitesi ihtiyacın altında veya üstünde olmamalıdır.
Cihazlar mutlaka üretici/ ithalatçı firma montaj klavuzunda belirtilen kurallar çerçevesinde monte edilmelidir.
Bacalı cihaz seçiminden önce mutlaka uygun baca olup, olmadığı kontrol edilmelidir.
A tipi cihazlar 12 m³, B tipi cihazlar net hacimleri 8m³’den küçük olan yerlere yerleştirilmemelidir. Hacim ne olursu olsun B tipi cihazlar açık balkon, yatak odası, banyo, WC gibi yerlere konmamalıdır.
A ve B tipi cihazların bulunduğu yerler mutlaka havalandırılmalıdır. (TS 7363’e göre)
B tipi cihazlar mümkün olduğu kadar bacaya yakın bir yere konmalı, yatay boru uzunluğu 2 dirsek ve 2,5 metreden fazla olmamalıdır. Atık gaz boruları en az % 3 yükselen eğimle bacaya bağlanmalı, davlumbaz çıkışından itibaren en az boru çapının 2 katı kadar dikey çıkmalı sonra dirsek konmalıdır. 90 ° dirseklerden kaçınılmalıdır.
C tipi cihazların (Denge bacalı) baca çıkış boruları atmosfere açık, hava sirkülasyonu olan yerlere bağlanmalıdır. Kapalı balkonlara baca çıkışı verilemez. Açık alanlarda baca çıkış borularının minimum yüksekliği 0,30 m, insanların geçtiği yerde en az 2 m. olmalıdır. Dışarıya taşan çatı veya alaşım kaplamanın üstten bacaya uzaklığı en az 1,5 m olmalıdır.
Baca tepmesine karşı bacalı tüm doğal gaz cihazlarında atık gaz sensörü olmalıdır.
Merkezi sistemlerde bodrum katı müsait değilse çatı katına kazan konulması düşünülmelidir.
Merkezi sistemlerde; radyatör ve yerden ısıtmalarda Atmosferik kazan, fan-coil sistemlerde ise Cebri brülörlü kazanlar tercih edilmelidir.
Doğalgaz cihazların yıllık bakımı zorunluluk haline getirilmelidir.

4.5 BACALAR : 
Doğalgaz bacaları ısı, yoğuşma ve yanma ürünlerinden etkilenmeyecek malzemeden ilgili standartlara göre imal edilmelidir. Bacalar düşeyle 30 °’lik en fazla 1 sapma yapabilir. Bacalar da kesit daralması olmamalıdır.
Baca tepesi çatı mahyasından en az 80 cm, çatı örtüsünden en az 100 cm yüksekte olmalıdır. Daha yüksek komşu bina var ise bu baca en az komşu bina yüksekliğine ulaşmalıdır.
Bir bacaya ancak benzer çekişli gaz cihazları bağlanmalıdır. Tabi çekişli cihazla, fan çekişli cihaz aynı bacaya bağlanamaz.
Mutfak aspiratör bacalarına gaz cihazı bağlanmamalıdır.
2 şönt baca braşmanı ana bacaya bağlanamaz.
Üflemeli brülörlü cihazlar şönt bacaya bağlanamaz.
Kalorifer bacaları mutlaka çift cidarlı olmalıdır. Baca “Boru + izolasyon + Hava boşluğu + Tuğla duvar veya kaplama”dan oluşmalıdır. (Isı yalıtımı, gürültü önlenmesi, ömür ve güvenlik sebebiyle)
Duman kanalları beyaz cam yünü ile izole edilip, üzeri galvanizli saç veya alüminyum folyo ile kaplanmalıdır.
Bacalar her yıl en az 1 defa temizletilmelidir. (özellikle dönüşüm esnasında kılıf geçirilmeyen bacalar)
Bacanın görevi, duman çıkışlarını çevreye zarar vermeyecek şekilde dışarı atmak ve kalorifer kazanında sıcak gazların istenilen hızda dolaşabilmesi için gerekli doğal çekişi sağlamaktır.
Aşağıdaki tabloda yakıtlara ve kazan gücüne ait baca nominal çapları görülmektedir.
YAKIT = Doğalgaz + Sıvı Yakıt

Kazan gücü (Kcal/h) H=10 H=20 H=30 H=50 H=75
20 000 150 150
30 000 150 150
40 000 150 150
50 000 150 150 150
75 000 175 175 175
100 000 200 200 175

DOĞALGAZLI ŞOFBEN:
Bu tip cihazlar için beş tip baca söz konusudur.
a.   Bağımsız Baca
b.   Havalandırmalı Baca
c.   Ortak Baca
d.    Ortak Şönt Baca
e.   Ortak Havalandırmalı Şönt Baca
Elektrik Tesisatı (Bölüm V)
Kazan dairesindeki elektrik tesisatları TS 1257’de belirtildiği gibi etanş olmalıdır.
Aydınlatma ve pano elektrik tesisat kabloları NYM antigron, brülör kabloları ise, hareketli yerlerde çelik spiral kılıf içerisinden NYAF, hareketsiz yerlerde NYA olacaktır.
Kazan daireleri aydınlatma sistemi tavandan en az 50 cm aşağıda olacak şekilde, tavandan zincirle sarkmalı veya duvarda olmalıdır.
Kazan dairelerine 20 ohm değerinin altında özel topraklama sistemi kurulmalıdır.
Elektrik motorları (pompa v.b.) için termik koruyucu seçerken termik orta noktası cihazın çektiği akım mertebesinde olmalıdır. Termik koruyucu orta noktada ideal çalışır. Benzer durum prosestatlar (basınç şalterleri) için de geçerlidir.
Kazan dairelerinde ve elektrik panoları içinde standartlara uygun malzeme kullanılmalı, açıkta kablo bırakmayacak şekilde (kablo kanalı içinden) tesisat döşenmelidir.
Emniyet Tedbirleri ve Diğer Hususlar (Bölüm VII)

Doğalgaz tesisatları mutlaka gaz kuruluşlarından yetki almış tesisatçılarla, kayıtlı mühendislerin kontrolunda, gaz kuruluşlarının uygulama kurallarına göre yapılmalıdır.
Herhangi bir tehlike anında gazı kesecek olan ana kapama vanası ile elektrik akımının kesecek ana şalter, kazan dairesi dışında olmalıdır.
Apartman girişinde kolayca görülebilecek bir yere, ana vana yerini gösterir bir plaka asılmalıdır.
İleride büyük zarar ve kayıplara uğramamak için kullanılacak tüm malzemeler TSE veya uluslararası kabul görmüş standardlara uygun ve doğalgazda kullanılmak üzere imal edilmiş olmalıdır.
150.000 kcal/h (175 KW)’den büyük kazan dairelerinde bina içinden giriş kapısına ilaveten dışa açılan, bırakıldığında kendiliğinden kapanan metal bir kapı olmalıdır. (TS 1257)
Her kazanın aynı duman kanalı ve bacası olmalıdır.
Bina kolon hatlarının havalandırması için gazın toplanması muhtemel ve çatıya yakın üst noktada havalandırma kanalı açılmalı ve gaz alarm cihazı konmalıdır.
Kazanların önünde en az 1 m yanlarda 0,75 m serbest alan olmalıdır.
Kazan dairesi yüksekliği en az 2,5 m. olmalıdır. Özellikle yeni yapılan binalarda bu zorunluluk getirilmelidir.
Kazan dairelerine mutlaka alarm sistemi kurulmalı dedektör sayısı tavandaki kirişlerde gözönüne alınarak hesaplanmalıdır. Gaz dedektörleri suni alarm vermemesi için yarı iletken tip değil, katalitik tip olmalıdır. Gaz alarm sistemleri herhangi bir tehlike durumunda, ana kesme vanası önündeki selonoid vanayı kapatarak sesli ve ışıklı uyarı vermelidir.
Kazan dairelerinin görülebilecek bir yerine, işletmecinin kolaylıkla anlayabileceği tarzda hazırlanmış bir “İŞLETME TALİMATI” asılmalıdır. (TS 2797) İşletme talimatında, şu bilgiler olmalıdır.
Güvenlik düzenlerinin tanıtılması,
Arıza durumunda yapılacak işler,
İşletme kesintilerinde yapılacak işler,
Dönüşüm için teklif verilmeden, önce binanın baca ve havalandırma durumları detaylı bir şekilde incelenmeli ve varsa özel durumlar projede belirtilmelidir. Kazan dairelerinde binanın diğer katlarına ait aspiratör, klima santralı gibi cihazların olmaması gerekir. Vakum etkisi yapıp, kazan çekişini etkileyerek arızaya sebep olabilir.
Radyatörlerde termostatik vana mutlaka kullanılmalıdır. Büyük miktarda ısı ekonomisi ve konfor sağlayacaktır.
Sirkülasyon pompalarının mutlaka gidişe yerleştirilmesi gerekmektedir. Böylece sistemin hava yapması ve üst katların ısınmama problemleri çözümlenir.